حفظ گونه های جانوری یکی از اهدافی است که بشر خیلی دیر به فکر آن افتاده است.

هادی معیری نژاد- بسیاری ازگونه های جانوری که نشان دهنده تنوع حیات بر روی کره زمینند امروزه تبدیل به خاطره شده اند. دربسیاری از کشورهای جهان گونه های خاصی از حیوانات در حال انقراضند.
در ایران نیز چنین وضعی حکم فرماست و بسیاری از گونه ها مانند شیر و ببر ایرانی به دلیل شکار بی مورد منقرض شده و بسیاری دیگر در حال انقراضند . تعدادی از حیوانات منقرض شده و در حال انقراض ایران به قرار زیر است؛

 

شیر ایرانی
شیر از نیرومندترین و مشهورترین پستانداران ایران و جهان ، مدتی است که نسلش در ایران از میان رفته است
موها کوتاه، رنگ بدن زرد و بدون لکه یا نوارهای راه راه از جمله مشخصات شیر ایرانی است. شیر نر ، یال نسبتاً کوتاهی (در مقایسه با زیر گونه آفریقایی ) با موهای سیاه وزرد دارد. دم شیر ایرانی بلند با دسته ای از موهای سیاه در انتهای آن است.اندازه طول سر و تنه 150 تا 190 سانتی متر، دم در حدود 100 سانتی متر و وزن آن 150 تا 250 کیلوگرم می باشد. مناطق جنگلی ، بوته زارها و علفزارهای نزدیک به آب واقع در نواحی جنوب زاگرس و خوزستان زیستگاه شیر ایرانی بوده است.در گذشته پراکندگی وسیعی در مناطق جنوب و جنوب غربی ایران ، از جنگلهای اطراف رودخانه کرخه ، دز، کازرون به طرف مسجد سلیمان ، رامهرمز ، بوشهر ، کازرون تا دشت ارژن واقع در غرب شیراز است.

تا سال 1322 ، دسته های 2 تا 5 تایی شیر ایرانی در بیشه زارهای جنوب شوش دیده می شده است. ولی از سال 1321 خورشیدی که آخرین شیر ایرانی در شمال غربی دزفول شکار شده است ، اطلاعات دیگری مبنی بر مشاهده این حیوانات ثبت نشده است. اگر چه بواسطه شکار ، طعمه های مسموم ، قطع درختان جنگلی و… اکثر زیستگاههای طبیعی شیر ایرانی در ایران از میان رفته است اما زیرگونه ای از آن همچنان در قرق جنگلی « گیر» در شمالغربی هندوستان به حیات خود ادامه می دهد. که به گفته محمدی زاده رییس سازمان محیط زیست برنامه هایی برای انتقال چند شیر به داخل ایران موجود است و امکان دارد برای احیای شیر ایرانی این حیوانات از هند به ایران منتقل شوند

 

ببر ایرانی (ببر مازندران )
در جنگلهای مازندران نژادی از ببر ٬ که به نام ببر ایرانی شهرت دارد ٬ می زیسته که امروزه نابود شده است . آخرین ببر که در مازندران به آن شیر سرخ می گفتند در سال1338 ه.ش در جنگل گلستان ٬ در منطقه گرگان ٬ به دست یک شکارچی محلی شکار شد.
از ببر مازندران تنها یک نقاشی رنگی و چند عکس و چند پوست بجا مانده است . عکسها و پوستها نشان می دهند که رنگ ببر مازندران از ببر بنگال روشنتر ٬ و تا اندازه ای نارنجی مایل به قرمز و نوارهای عرضی آن باریکتر و منظمتر و به تعداد بیشتر بوده است . موهای بدن ببر مازندران بلندتر و پرپشت تر از ببر بنگال و کوتاه تر از ببر سیبری و جثه آن بزرگتر از ببر بنگال و کوچکتر از ببر سیبری بوده است .

ببر مازندران مرال ٬ گراز ٬ شوکا ٬خرگوش ٬پرندگان ٬ خزندگان گربه وحشی و هنگام گرسنگی کمبود غذا ٬ گاو و گاومیش اهلی شکار می کرد . شکار بی رویه ٬ خشک کردن نیزارها و مردابها برای کشاورزی ٬ باغداری و خانه سازی ٬ از میان رفتن جنگلهای جلگه ای سبب نابودی نسل ببر در ایران شده است .

یوزپلنگ ایرانی

انجمن یوزپلنگ ایرانی همزمان با پنجمین سالگرد تأسیس خود اعلام کرد که براساس بررسی های میدانی، مصاحبه با افراد محلی، مشاهدات مستقیم، ردیابی در داخل زیستگاه ها و مقایسه تصاویر بدست آمده از دوربین های تله ای متعلق به انجمن و پروژه حفاظت از یوز آسیایی، درحال حاضر وجود جمعیتی بین 70 تا 100 قلاده یوزپلنگ ایرانی در کشور محرز می باشد که بیش از نیمی از این جمعیت در استان یزد زیست نموده و استانهای سمنان، خراسان شمالی و اصفهان به ترتیب در رده های بعدی قرار دارند.

 

البته ذکر این نکته کاملا ضروری است که یوزپلنگ ها بین مناطق مختلف در رفت و آمد بوده و نمی توان جمعیت ثابتی برای هر استان یا منطقه در نظر گرفتطی سالهای ابتدایی دهه 1350، اسکندر فیروز جمعیتی بین 200 تا 300 قلاده برای یوزهای ایران برآورد نمودند

 

پلنگ ایرانی
هنگامى که نام پلنگ ایران (Persian Leopard) برده مى شود منظور زیرگونه Panthera pardus saxicolor است. اعتبار این زیرگونه در سال هاى اخیر تایید شده است. اعضاى این زیرگونه عمدتاً در ایران به سر مى برند اما در کپه داغ و ترکمنستان، قفقاز، تاجیکستان، ازبکستان، ارمنستان، بخشى از ترکیه، افغانستان و شاید کردستان عراق نیز حضور دارند. البته دامنه پراکنش کامل آن را به طور دقیق نمى دانیم زیرا به رغم آنکه پلنگ از بسیارى جهات جانورى مهم به شمار مى آید، متاسفانه اطلاعات لازم درباره پراکندگى و تغییرات درون گونه اى آن وجود ندارد. فقط مى دانیم گسترش جغرافیایى نسبتاً وسیعى دارد که ایران در مرکز آن قرار مى گیرد اما محدود به ایران نمى شود.

آن طور که رکوردهاى شکارچیان نشان مى دهد پلنگ ایران اگر بزرگترین زیرگونه نباشد یقیناً یکى از بزرگ جثه ترین زیرگونه هاى پلنگ در دنیا است.اتحادیه جهانى حفاظت از طبیعت و منابع طبیعى (IUCN) گاهى در فهرست سرخ خویش براى بعضى زیرگونه ها رتبه اى بالاتر از گونه مربوطه در نظر مى گیرد، براى مثال گونه پلنگ را آسیب پذیر و زیرگونه پلنگ ایرانى را در خطر انقراض طبقه بندى مى کند.

 

سیاه گوش ایران
تنها نمونه سیاه گوش موجود در اسارت به عنوان گونه ای کمیاب و در خطر انقراض و فاقد هر گونه آمار و شناسنامه علمی معتبر در ایران و تنها نمونه در دسترس و قابل مطالعه، به مثابه گنجینه یا ذخیره ژنتیکی باارزش در شرایطی غیراستاندارد در پارک ملی پردیسان تهران رها شده و مورد بی مهری مسوولان و کارشناسان حیات وحش قرار گرفته است و در صورتی که بی توجهی نسبت به حفظ و مطالعه این گونه ادامه یابد، آینده ای نامعلوم و به دنبال آن نابودی در انتظار این گونه خواهد بود .

 

گربه پالاس

 نام این گربه نیز در لیست قرمز انقراض قرار گرفته است.
به نسبت جثه اش از تمام گربه هاى دیگر موهاى بلندتر و پرپشت ترى دارد. به اندازه یک گربه اهلى اما از آن پرتر و دست و پاهایش کوتاه تر است. رنگ بدن خاکسترى روشن که ممکن است به زردى یا قرمزى بزند. نوک موها سفید است که به آن ظاهرى یخ زده مى دهد. روى گونه هاى موهاى بلند و دو نوار تیره واضح دارد. داراى سرى گرد و پهن با گوش هاى خوابیده و کوچک در بیشترین فاصله از هم است. روى پیشانى خال هاى نامنظم دارد. در نیمه انتهایى پشت و روى پاها چندین نوار عرضى تیره دارد. چشم ها کاملاً رو به جلو هستند که نشان مى دهد براى شکار وابسته به بینایى است و همین ظاهرى جغدمانند به آن مى دهد. مردمک چشمش برخلاف سایر گربه هاى کوچک به صورت دایره اى منقبض مى شود.

موى بلندش سازشى است براى زندگى در سرما و کوچک و پایین بودن گوش هایش براى آن است که در مناطق باز با پوشش گیاهى اندک کمتر دیده شود.زیرگونه ایرانى آن در تهدید است. در ایران تاکنون از مشهد و سرخس و خوش ییلاق شاهرود و نیز سواحل رود ارس در آذربایجان غربى گزارش شده است.

 

گوزن زرد ایرانی

خطر انقراض نسل گوزن زرد ایرانی، دوست داران محیط زیست و حیات وحش را بشدت نگران کرده است. شوری آب جزیره اشک دریاچه ارومیه، پساب سمی شرکت‌های نفتی در چغازنبیل، تخریب زیستگاه‌ها در دشت ارژن و زباله‌های شهری و بیمارستانی بابل، از مهم‌ترین دلایل در خطر انقراض قرار گرفتن نسل گوزن زرد ایرانی به شمار می‌رود. گوزن زرد ایرانی شاخ‌های بلند و پهن، 150 تا 240 سانتی‌متر بدن و 16 تا 20 سانتی‌متر دم دارد.

 

روباه بلانفوردیا شاه روباه

کمی از روباه قرمز(معمولی)کوچکتردر صورت دو نوار سیاه وبسیار مشخص دارد که از چشمها به طرف بینی امتداد یافته اند دمی بسیار بلند وپرمو که رنگ موهای انتهای آن به سفیدی دم روباه معمولی نیست. گوشها بزرگ ودر قاعده بسیار پهن هستند. رنگ پشت گوشها قهوه ای مایل به خاکستری است. موهای بدن انبوهندرنگ موهای پشت خاکستری-نقره ای با سایه قهوه ای ، در ناحیه ستون مهره ها کاملا قهوه ای وروی دم سیاه.زیستگاهش استپ های کوهستانی و مناطق نیمه بیابانیست.

در ایران در مناطق شرق خراسان،کرمان،فارس،رباط پشت بادام یزدو اصفهان مشاهده شده است. و پراکنش جهانی آن بلوچستان پاکستان ، افغانستان ،ترکمنستان است .
عادات این حیوان احتمالا شبیه سایر روباهها ست. این روباه بسیار بازیگوش وباهوش است. میتواند مدتها باسرعت 50 کیلومتر در ساعت بدود.شب فعال است.وباآنکه تنها یک جفت انتخاب میکند ولی تنها به شکار میرود.همه چیزخوار است. معمولا ازحشرات ومیوه ها تغذیه میکند.

وضعیت فعلی: روباه ایران است. بعلت داشتن پوست زیبا وگرانبهامورد توجه شکارچیان پوست میباشد. در سالهای اخیر نسل آن بشدت کاهش یافته وخطر انقراض نسل آن را تهدید میکند

 

روباه کرساک یا روباه ترکمنی

جثه آن کوچکتر ولی دست وپا بلند تر از روباه قرمز است. مشخصه اصلی این روباه دم نسبتا کوتاه است.رنگ موهای انتهائی دم برخلاف روباه معمولی وروباه شنی ،قهوه ای تیره یا سیاه است.گوشها نسبتا کوچکند و رنگ پشت انها دارچینی روشن است.در فصل زمستان موها بسیار بلند و برنگ خاکستری متمایل به سفید است بطوری که فقط نوک گوشها دیده میشود. پوشش تابستانی کوتاه وبرنگ نخودی متمایل به قرمز است.

زیستگاهش مناطق استپی خشک ونیمه بیابانی .معمولا وابسته به نقطه خاصی نبوده واکثرا در حال حرکت هستندو از لا نه های سایر جانوران که در راه می بینند استفاده میکنند.در ایران فقط در نواحی ترکمن صحرا زندگی میکنند.پراکنش جهانی:ترکستان ،مغولستان ،افغانستان،شمال منچوری،چین تا تبت.

از جوندگان کوچک،خرگوش،خزندگان ،پرندگان ،قورباغه،حشرات و لاشه حیوانات تغذیه میکند.معمولا پوست خارپشتهایی که توسط این حیوان شکار شده اند در نزدیک لانه اش مشاهده میشود.سایر خصوصیات شبیه روباه قرمز . به علت با ارزش بودن پوستش، شکارچیان بااستفاده از وسیله نقلیه موتوری انرا تعقیب وشکار می نمایند به همین علت بشدت کاهش یافته و خطر انقراض انرا تهدید میکند.